บันทึกการเรียนรู้ครั้งที่ 2

วัน พุธ ที่ 24 เดือน มกราคม พ.ศ. 2561

เนื้อหา

การบริหารจัดการสถานศึกษาระดับปฐมวัย

ความหมายและความสำคัญของการบริหารสถานศึกษา

ความหมายของการบริหารการศึกษา( Education Administration )

การบริหารการศึกษา แยกออกเป็น 2 คำ คือ การบริหาร และ การศึกษา ความหมายของ “การบริหาร” มีผู้ให้ความหมายไว้หลากหลาย ทั้งคล้ายๆกันและแตกต่างกัน คือ
     * การบริหาร คือ ศิลปะของการทำงานให้สำเร็จโดยใช้บุคคลอื่น
     * การบริหาร คือ การทำงานของคณะบุคคล ตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป ที่ร่วมกันปฏิบัติการให้บรรลุเป้าหมายร่วมกัน
     * การบริหาร คือ การที่บุคคลตั้งแต่สองคนขึ้นไปร่วมกันทำงาน เพื่อจุดประสงค์อย่างเดียวกัน
     ** จากความหมายของ “การบริหาร” พอสรุปได้ว่า “การดำเนินงานของกลุ่มบุคคลเพื่อให้บรรลุจุดประสงค์ที่วางไว้”

ส่วนความหมายของ “การศึกษา” มีผู้ให้ความหมายไว้คล้ายๆกัน ดังนี้
* การศึกษา คือ ความเจริญงอกงาม ทั้งร่างกาย อารมณ์ สังคมและสติปัญญา
* การศึกษา คือ การสร้างเสริมประสบการณ์ให้ชีวิต
* การศึกษา คือ เครื่องมือที่ทำให้เกิดความเจริญงอกงามทุกทางในตัวบุคคล
** จากความหมายของ “การศึกษา” ข้างบนนี้พอสรุปได้ว่า “การพัฒนาคนให้มีคุณภาพ ทั้งความรู้ ความคิด ความสามารถ และความเป็นคนดี”
เมื่อนำความหมายของ “การบริหาร” มารวมกับความหมายของ “การศึกษา” ก็จะได้ความหมายของ

“การบริหารการศึกษา”    ว่า   “การดำเนินงานของกลุ่มบุคคล เพื่อพัฒนาคนให้มีคุณภาพ ทั้งความรู้ ความคิด ความสามารถ และความเป็นคนดี”

ความหมายของการบริหารสถานศึกษา

วีรชัย  วรรณศรี (2545) การบริหารสถานศึกษา หมายถึง กระบวนการต่างๆ ในการดำเนินงานของกลุ่มบุคคล เพื่อให้บริการทางการศึกษาแก่สมาชิกในสังคมให้บรรลุตามจุดมุ่งหมายที่กำหนดไว้

วิโรจน์  สารัตนะ (2546) กล่าวว่า การการบริหารเป็นกระบวนการดำเนินงานเพื่อให้บรรลุจุดหมายขององค์กร โดยอาศัยหน้าที่ทางการบริหารที่สำคัญประกอบด้วย การวางแผน (Planning) การจัดองค์กร (Organizing) การนำ (Leading) และการควบคุม(Controlling)

เฉลิมชัย  สมท่า (2547)  กล่าวว่าการบริหารโรงเรียนเป็นกิจกรรมทางการศึกษาที่จะต้องทำอย่างเป็นระบบเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้

ความสำคัญของศิลปะสร้างสรรค์สำหรับเด็กปฐมวัย

สรุปได้ว่า การบริหารสถานศึกษา หมายถึง ผู้ที่ทำหน้าที่หัวหน้าหรือผู้นำดำเนินงานเพื่อให้บรรลุจุดมุ่งหมายขององค์กร โดยใช้กระบวนการบริหารกลุ่มบุคคล กระบวนการต่างๆ ในการดำเนินงานของกลุ่มบุคคลให้เปลี่ยนวิธีคิด วิธีทำใหม่ เป็นผู้นำทางความคิด การแก้ปัญหา การตัดสินใจ การสร้างแรงจูงใจและจัดสรรการใช้ทรัพยากรต่างๆ ให้เป็นกลุ่มงานที่สัมพันธ์กันอย่างดี มีกลังคนที่มีความสามารถพร้อมสร้างบุคลากรให้ทำงานได้อย่างถูกต้องเพื่อให้บุคลากรร่วมมือกันพัฒนาคุณภาพของงานภายในสถานศึกษาและให้บริการทางการศึกษาแก่สมาชิกของสังคม

ความสำคัญของการบริหารสถานศึกษา

จันทรานี  สงวนนาม (2545) กล่าวว่า เพื่อความอยู่รอดขององค์กร การเรียนรู้เพื่อบริหารองค์กร จะช่วยให้องค์กรสามารถกำหนดวัตถุประสงค์ เป้าหมายของงานบุคลากรตลอดจนการดำเนินงานได้อย่างเหมาะสม

นงลักษณ์  วิรัชชัย (2545) กล่าวว่า การปฏิรูปสถานศึกษาจะประสบความสำเร็จได้ก็ต่อเมื่อผู้บริหารผู้บริหารมีคุณลักษณะต่อไปนี้ คือ มีความสามารถทางการบริหารตลอดจนการดำเนินงานได้อย่างเหมาะสม

Mckinson (2550) กล่าวว่า มนุษย์เป็นปัจจัยที่สำคัญที่สุดในการบริหาร ถึงแม้ว่าคุณค่าของมนุษย์จะเป็นสิ่งจับต้องไม่ได้และไม่สามารถใช้หลักเกณฑ์กำหนดคุณค่าเช่นเดียวกับวัตถุหรือสินค้าอื่นใด แต่ก็ยังถือว่ามนุษย์เป็นทรัพยากรทางเศรษฐกิจที่มีค่าและมีเกียรติสูงสุด

สรุปได้ว่า การบริหารสถานศึกษาหรือการบริหารองค์กร  สิ่งที่ต้องตระหนักหรือให้ความสำคัญ คือการบริหารงานบุคคล เพราะบุคคลเป็นทรัพยากรที่มีค่าในองค์กร ที่สามารถพัฒนาศักยภาพได้ไม่มีที่สิ้นสุด ซึ่งจะทำให้องค์กรสามารถดำเนินกิจการต่างๆ ให้บรรลุวัตถุประสงค์ได้ ช่วยให้บุคคลที่ปฏิบัติงานในองค์กรมีขวัญและกำลังใจในการปฏิบัติงาน เกิดความจงรักภักดีต่อองค์กรที่ปฏิบัติงาน เสริมสร้างความมั่นคงแก่สังคมและประเทศชาติ นั้นหมายถึงผู้บริหารจะต้องมีความรู้เรื่องการบริหารเป็นอย่างดี

หลักการ แนวคิดและทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับการบริหารสถานศึกษา

-          หลักการบริหารงานบุคคล

            สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ (2545)  ให้แนวคิดในการบริหารและการจัดการที่ดี เพื่อมาปรับใช้ในบริบทขององค์กรทางการศึกษา ในประเด็กดังนี้

                        1. การกำหนดจุดหมาย ผลที่คาดหวัง หรือภาพความสำเร็จของการบริหารและการจัดการที่ดี (Goal / Expected / Output)

                        2. กระบวนการบริหารและการจัดการที่ดี (Process)

                        3. ทรัพยากรในการบริหารจัดการที่ดี (Input / Resource)

                        4. ระบบควบคุม (Feedback / Control System)

                        5. ปัจจัยที่ส่งผลต่อความสำเร็จในการบริหารและการจัดการที่

-  ขอบข่ายของการบริหาร

            กระทรวงศึกษาธิการ (2546) ได้กำหนดขอบข่ายภาระงานในการบริหารงานบุคคลไว้ประกอบด้วย 5 งาน ได้แก่

                        1. การวางแผนอัตรากำลังและการกำหนดตำแหน่ง

                        2. การสรรหาและการบรรจุแต่งตั้ง

                        3. การเสริมสร้างประสิทธิภาพในการปฏิบัติราชการ

                        4. วินัยและการรักษาวินัย

                        5. การออกจากราชการ

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (2545) ได้กำหนดขอบข่ายการบริหารงานบุคคลไว้ประกอบด้วย 6 งาน ได้แก่

                        1. การวางแผนกำลังคน

                        2. การสรรหา

                        3. การบรรจุแต่งตั้ง

                        4. การพัฒนา

                        5. การธำรงรักษา

                        6. การให้พ้นจากงาน

สรุปได้ว่าขอบข่ายของการปฏิบัติงานของสถานศึกษาในการบริหารงานบุคคลนั้นมีภาระงานที่สำคัญๆ ที่สถานศึกษาควรปฏิบัติ ประกอบด้วย

                        1. การวางแผนอัตรากำลังและกำหนดตำแหน่ง โดยมีการวิเคราะห์ภารกิจและประเมินสภาพความต้องการกำลังคน กับภารกิจของสถานศึกษามีการจัดทำภาระงานสำหรับข้าราชการครูและบุคลากรทางการศึกษา และแจ้งภาระงาน มาตรฐานคุณภาพงาน มาตรฐานวิชาชีพ จรรยาบรรณวิชาชีพ เกณฑ์ประเมินผลงานแก่ข้าราชการครูและบุคลากรทางการศึกษาในสถานศึกษาก่อนมีการมอบหมายหน้าที่ให้ปฏิบัติงาน

                        2. การสรรหาและบรรจุแต่งตั้ง โดยมีการดำเนินการสอบแข่งขัน สอบคัดเลือกและคัดเลือกในกรณีจำเป็นหรือมีเหตุพิเศษในตำแหน่งครูผู้ช่วย

    ครูและบุคลากรทางการศึกษาอื่นในสถานศึกษา

การบริหารเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์  (Science and arts)

•          เป็น ศาสตร์ เพราะ มีหลักการ กฎเกณฑ์ และทฤษฏีที่เชื่อถือได้ เกิดจากการศึกษาค้นคว้าเชิงวิทยาสาสตร์

•           เป็น ศิลป์ เพราะต้องทำงานกับคน ต้องเลือกใช้วิธีการให้เหมาะสมกับแต่ละบุคคล ต้องฝึกให้ชำนาญ จึงต้องประยุกต์ใช้อย่างมีศิลป์

ทฤษฏีที่เกี่ยวข้องกับการบริหารจัดการสถานศึกษา

ความหมายของทฤษฏี

•          กลุ่มของข้อเสนอ หรือ ของมโนทัศน์ที่สัมพันธ์เชื่อมโยงซึ่งกันและกัน

•           เป็นข้อสรุปอย่างกว้างๆ ทั่วไปที่พรรณนาและอธิบายถึงพฤติกรรมละปรากฏการณ์อย่างเป็นระบบ

ความจำเป็นในการศึกษาทฤษฏี

•          ทฤษฏีเป็นพื้นฐานของการกำหนดสมมติฐานเพื่อทดสอบปรากฏการณ์ที่สังเกตได้ ในเมื่อทฤษฏีอยู่บนพื้นฐานของตรรกวิทยา มีเหตุผลแม่นยำ ถูกต้องแล้ว การปฏิบัติก็จะมีเหตุผลและถูกต้องเช่นเดียวกัน

•           ทฤษฏีเป็นจุดเริ่มต้นของการวิจัย โดยกำหนดทิศทางของการวิจัย

พัฒนาการของทฤษฏีทางการบริหาร

ทัศนะ ดั้งเดิม (โบราณ)	ทัศนะ เชิงพฤติกรรม ( ค.ศ.1800)	ทัศนะ เชิงปริมาณ ( ค.ศ.1950)	ทัศนะ ร่วมสมัย (ปัจจุบัน)
การบริหารเชิงวิทยาศาสตร์	นักพฤติกรรมระยะแรก	การบริหารศาสตร์	ทฤษฏีเชิงระบบ
การจัดการเชิงบริหาร	การศึกษาที่ ฮอว์ธอร์น	การบริหารปฏิบัติการ	ทฤษฏีตามสถานการณ์
การบริหารแบบราชการ	เคลื่อนไหวมนุษยสัมพันธ์	สารสนเทศการบริหาร	ทัศนะที่เกิดขึ้นใหม่
	หลักพฤติกรรมศาสตร์

ทัศนะดั้งเดิม (Classical viewpoint)

•          การบริหารเชิงวิทยาศาสตร์

•           การจัดการเชิงบริหาร

•           การบริหารแบบราชการ

1. การบริหารเชิงวิทยาศาสตร์ (Scientific management)

       Frederick. W. Taylor (เทเลอร์) บิดาแห่งการบริหารเชิงวิทยาศาสตร์ ได้เสนอ หลัก 4 ประการ

                        1. ใช้วิธีทางวิทยาศาสตร์ มีการแยกวิเคราะห์งาน

                        2. มีการวางแผนการทำงาน

                        3. คัดเลือกคนทำงาน

                        4. ใช้หลักการแบ่งงานกันทำระหว่างฝ่ายบริหารกับฝ่ายปฏิบัติ

2.ทฤษฏีการจัดการเชิงบริหาร (Administration management)

•          Henry Fayol : หลักการบริหาร 14 หลักการ และขั้นตอนการบริการ POCCC

•           Chester Barnard : ทฤษฏีการยอมรับอำนาจหน้าที่

•           Luther Gulick : ใช้หลักการของ Fayol

    โดยใช้คำย่อว่า POSDCoRB ซึ่งเป็นหน้าที่ 7 ประการ

3.ทฤษฏีการบริหารแบบราชการ (Bureaucratic management)

Max Weber พัฒนาหลักการจัดการแบบราชการ

            1. มีกฎระเบียบข้อบังคับเพื่อควบคุมการตัดสินใจ

            2. ความไม่เป็นส่วนตัว

            3. แบ่งงานกันทำตามความถนัด ความชำนาญเฉพาะทาง

            4. มีโครงสร้างการบังคับบัญชา

            5. ความเป็นอาชีพที่มั่นคง

            6. มีอำนาจหน้าที่ในการตัดสินใจ โดยมีกฎระเบียบรองรับ

            7. ความเป็นเหตุเป็นผล

ข้อเสียของระบบราชการ

•           ระเบียบปฏิบัติที่เคร่งครัดเกินไป ไม่ยืดหยุ่นทำให้งานล่าช้า ไม่เกิดความคิดสร้างสรรค์

•           การรวมศูนย์อำนาจ ทำให้ตัดสินใจล่าช้า ไม่ทันเหตุการณ์และเทคโนโลยี

•           การมีสายการบังคับบัญชา ทำให้เกิดการชิงดีชิงเด่น ประจบประแจง

•           การแบ่งงานตามความถนัดเป็นกลุ่ม ทำให้เกิดการสร้างอาณาจักร

3 ทฤษฏี มีความเหมือนและแตกต่างกันอย่างไร

-  ความเหมือน

                        1. ด้านโครงสร้าง เน้นการแบ่งงานกันทำ การมีสายการบังคับบัญชา กำหนดหน้าที่ของการบริหาร เน้นหลักการ

                        2. ด้านผู้ปฏิบัติ เหมือนเครื่องจักร เน้นสิ่งจูงใจด้านเศรษฐกิจและความมั่นคงในงาน ความต้องปรับตัวเข้ากับงาน

                        3. ด้านผู้นำ ให้ความสำคัญกับบทบาทผู้นำ เอกภาพ ระบบคุณธรรม เป้าหมายองค์กรสำคัญกว่าบุคคล

                        4. ด้านการตัดสินใจ เน้นความเป็นเหตุผล ประสิทธิภาพ กำไร

      -  ความต่าง

                        Taylor : กำหนดวิธีการทำงานที่ดีที่สุด The one best way

                        Fayol   : เน้นหลักการ 14 หลักการ

                        Weber   : เน้นระเบียบข้อบังคับ มีเกณฑ์ประเมินผล

ทัศนะเชิงพฤติกรรม (Behavioral viewpoint)

•           ทฤษฏีพฤติกรรมระยะเริ่มแรก

•           การศึกษาที่ฮอว์ธอร์น

•           ความเคลื่อนไหวเชิงมนุษยสัมพันธ์

•           หลักพฤติกรรมศาสตร์

1. ทฤษฏีพฤติกรรมระยะเริ่มแรก (Early behavioral theories)

•          Hugo Munsterberg บิดาแห่งจิตวิทยาอุตสาหกรรม  ใช้หลักจิตวิทยาในการจำแนกคนงานให้เหมาะสมกับงาน

•           Mary Parker Follett นักปรัชญาแห่งเสรีภาพของบุคคล เน้นสภาพแวดล้อมในการทำงานและการมีส่วนร่วม

2. การศึกษาที่ฮอว์ธอร์น (Hawthorne studies)

•          การทดลองของบริษัท เวสเทิร์น อิเล็กทริก ที่เมืองฮอว์ธร์น เพื่อศึกษาเกี่ยวกับผลของแสงไฟต่อประสิทธิภาพในการทำงาน

•          ในช่วงท้ายของการทดลอง Elton Mayo ร่วมทำการทดลอง สรุปข้อค้นพบว่า

            - เงินไม่ใช้สิ่งจูงใจสำคัญเพียงอย่างเดียว

            - กลุ่มไม่เป็นทางการมีอิทธิพลต่อองค์การ

3. การเคลื่อนไหวเชิงมนุษยสัมพันธ์ (Human relation movement)

•          Abraham Maslow :  มาสโลว์

ทฤษฏีลำดับขั้นความต้องการ

•           Douglas McGregor : แมคเกรเกอร์

                        ทฤษฏี X และทฤษฏี Y

ทฤษฏี X และทฤษฏี Y

-          เป็นสมมติฐานเกี่ยวกับทัศนะเกี่ยวกับผู้บริหารที่มีต่อคนงาน

-          ทัศนะของผู้บริหารจะส่งผลต่อพฤติกรรมการบริหารงานของเขาด้วย

-          เขาเห็นว่า องค์การแบบเดิม (รวมศูนย์ สื่อสารบนลงล่าง) ไม่ช่วยให้เกิดผลผลิต แต่สะท้อนธรรมชาติของมนุษย์ เรียกว่าทฤษฏี X

-          ทฤษฏี X มองว่าคนไม่ชอบทำงาน เลี่ยงความรับผิดชอบ

-          ไม่ทะเยอทะยาน ชอบให้สั่งการ ต้องใช้เงินจูงใจ ต้องควบคุมมาก

-          ทฤษฏี Y มองว่า คนจะให้ความร่วมมือถ้าพอใจในสภาวะการทำงาน

-          คนขยันไว้ใจได้ ควบคุมตนเองได้ มีความคิดริเริ่มในการทำงาน ถ้าได้รับการจูงใจที่ถูกต้องจากเพื่อนร่วมงาน

-          คนจะพัฒนาตนเองอยู่เสมอ

4. หลักพฤติกรรมศาสตร์(Behavioral science approach)

-           เป็นการนำผลการวิจัยเชิงวิทยาศาสตร์ เพื่อพัฒนาทฤษฏีเกี่ยวกับพฤติกรรมของมนุษย์ จากศาสตร์ สาขาต่างๆ เมื่อ

-          นำไปทดสอบแล้วจะเสนอให้นักบริหารนำไปใช้ เช่น ทฤษฏีการตั้งเป้าหมาย ของ Locke

ทัศนะเชิงปริมาณ (Quantitative viewpoint)

•          การบริหารศาสตร์

•          การบริหารปฏิบัติการ

•          ระบบสารสนเทศเพื่อการบริหาร

1.การบริหารศาสตร์ (Management science)

Ø มุ่งเพิ่มความมีประสิทธิผลในการตัดสินใจจากการใช้ตัวแบบคณิตศาสตร์และวิธีการเชิงสิติ ซึ่งแพร่หลายได้รวดเร็วเนื่องจากความก้าวหน้าทางคอมพิวเตอร์ที่สามารถวิเคราะห์ข้อมูลได้อย่างซับซ้อนมากขึ้น

2. การบริหารปฏิบัติการ (Operation management)

Ø  ยึดหลักการบริหารกระบวนการผลิตและให้บริการ

Ø  กำหนดตารางการทำงาน

Ø  วางแผนการผลิต

Ø  การออกแบบอาคารสถานที่ การประกันคุณภาพ

Ø  การใช้เทคนิคเครื่องมือต่างๆ เช่น เทคนิคการทำนายอนาคต

Ø  การวิเคราะห์รายการ ตัวแบบเครือข่ายการทำงาน การวางแผน

และควบคุมโครงการ

3. ระบบสารสนเทศเพื่อการบริหาร (management Information System

Ø สารสนเทศบริหารศาสตร์ MIS เน้นการนำเอาระบบข้อมูลสารสนเทศโดยอาศัยเครื่องคอมพิวเตอร์มาใช้ในการบริหาร (Computer based information system : CBISs)

ทัศนะร่วมสมัย (Contemporary viewpoint)

v ทฤษฏีเชิงระบบ

v ทฤษฏีการบริหารตามสถานการณ์

v ทัศนะที่เกิดขึ้นใหม่

1. ทฤษฏีเชิงระบบ (System theory)

ระบบแบ่งออกเป็น 2 ลักษณะคือระบบเปิดและระบบปิดระบบเปิดและระบบปิดไม่ได้แยกออกจากกันมีลักษณะอยู่ 9 ประการ

1.       มีปัจจัยป้อนเข้าจากภายนอก

2.       มีกระบวนการที่ก่อให้เกิดผลผลิต

3.       ปัจจัยป้อนออกเป็นผลผลิตหรือบริการ

4.       มีวงจรต่อเนื่อง

5.       มีการต่อต้านแนวโน้มสู่ความเสื่อมของระบบ

6.       ข้อมูลย้อนกลับเพื่อการปรับตัว

7.       มีแนวโน้มสู่ความสมดุล

8.       มีแนวโน้มสู่ความซับซ้อน

9.       มีหลายเส้นทางเพื่อบรรลุจุดมุ่งหมาย

รูปแบบการวิเคราะห์ระบบ

มุ่งเน้นกระบวนการมากกว่าผลผลิต

•           ประเมินประสิทธิภาพของระบบงาน

•           ประเมินเวลา

•           ประเมินการใช้งบประมาณ

•           ประเมินความถูกต้องของกระบวนการ

•           ประเมินผลผลิตหรือผลงาน

2. ทฤษฏีการบริหารตามสถานการณ์ (Contingency theory)

หลักการบริหารงานที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับสถานการณ์หนึ่งๆ เท่านั้น  ในสถานการณ์ที่ต่างไป ผู้บริหารอาจกำหนดหลักการจากการวิเคราะห์ลักษณะเฉพาะของแต่ละสถานการณ์เพื่อกำหนดแนวทางให้เหมาะสมกับโครงสร้าง เป้าหมายและผู้ปฏิบัติงานในองค์การ

3 ทัศนะที่เกิดขึ้นใหม่

ทฤษฏี Z  ทฤษฏีการบริหารแบบญี่ปุ่น โดย William Ouchi

 โดยรวมหลักการบริหารแบบอเมริกันรวมกับแบบญี่ปุ่นมีหลักการสำคัญคือ ความมั่นคงในงาน การมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ รับผิดชอบปัจเจกบุคคล เลื่อนตำแหน่งช้า ควบคุมไม่เป็นทางการ แต่วัดผลเป็นทางการ สนใจภาพรวมและครอบครัว